
Polak, katolik, narodowiec
Włodzimierz Bilan, harcerz, dziennikarz, adwokat, delegat MSW rządu RP na wychodźstwie, jeden z wybitnych działaczy obozu narodowego, zmarł w więzieniu wronieckim. Urodził się 23 grudnia 1903 r. w Przemyślu. Był najstarszym z dziewięciorga dzieci Michała, sierżanta armii austro-węgierskiej. Należał do harcerstwa oraz Organizacji Młodzieży Narodowej i Związku Młodzieży Filareckiej. W listopadzie 1918 r. uczestniczył w obronie Przemyśla (za co został odznaczony „Gwiazdą Przemyśla”), a w czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. pełnił służbę wartowniczą na terenie miasta w ramach Obywatelskiej Legii Ochotniczej. W 1923 r. należał do inicjatorów akcji uczczenia pamięci „Przemyskich Orląt” poległych podczas walk z Ukraińcami w Przemyślu oraz w bitwie pod Niżankowicami.
Międzywojnie
Włodzimierz Bilan w 1932 r. ukończył studia na wydziale prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Jeszcze przedtem rozwinął aktywną działalność w strukturach ruchu narodowego: Młodzieży Wszechpolskiej i Związku Ludowo-Narodowego, a od 1928 r. Stronnictwa Narodowego. W październiku 1926 r. był jednym z inicjatorów powołania w Przemyślu Zrzeszenia Młodzieży Narodowej, na bazie którego utworzony został następnie przemyski okręg Ruchu Młodych Obozu Wielkiej Polski. Od końca marca 1928 r. W. Bilan był przewodniczącym ZMN, kierując jednocześnie okręgowym komitetem RM. W listopadzie tego roku objął również funkcję redaktora naczelnego tygodnika „Ziemia Przemyska”, którym kierował do września 1939 r. Opozycyjne wobec władz sanacyjnych oblicze ideowe „Ziemi Przemyskiej” powodowało częste ingerencje cenzury i konfiskaty.
Po rozwiązaniu organizacji Obóz Wielkiej Polski przez ministra spraw wewnętrznych płka Bronisława Pierackiego 28 marca 1933 r. Włodzimierz Bilan wraz z kilkunastoma młodymi przemyskimi narodowcami został wówczas na ponad dwa tygodnie aresztowany. Nadal działał jednak politycznie, w kwietniu 1934 r. stanął na czele Podokręgu Przemyskiego Stronnictwa Narodowego, którym kierował do września 1939 r.
Pod butem Niemców
Bilan po zajęciu Przemyśla przez Niemców został aresztowany i przez kilka tygodni był więziony na Zamku w Rzeszowie. Po zwolnieniu z więzienia wraz z innymi przemyskimi narodowcami zorganizował siatkę przerzutów granicznych przez Karpaty na Węgry. Jednak już po pierwszej połowie stycznia 1940 r. została ona rozbita przez gestapo. Wśród ponad 20 aresztowanych wówczas osób była żona Bilana Michalina oraz czterech jego braci (Aleksander, Tadeusz, Mieczysław i Bolesław). Żonę wkrótce zwolniono z uwagi na zaawansowaną ciążę, a bracia po wielomiesięcznym śledztwie zostali wywiezieni do KL Auschwitz. Sam Włodzimierz Bilan uniknął aresztowania, gdyż nie było go wówczas w Przemyślu. Od tej pory był poszukiwany przez gestapo. Po nieudanych próbach przedostania się na Węgry, od kwietnia 1940 r. do końca okupacji pod nazwiskiem Słodkiewicz ukrywał się w Miechowie. Utrzymywał tam kontakty z działaczami narodowymi, nie angażował się jednak bliżej w działalność konspiracyjną. Jednym z powodów był rozłam, do jakiego w lipcu 1942 r. doszło w SN w związku ze scaleniem NOW z AK.
Mieszkając w Miechowie, Bilan napisał szkic historyczno-wspomnieniowy U źródeł wrześniowej katastrofy oraz opracowanie dokumentujące zbrodnie niemieckie na narodzie polskim, które w 1945 r. próbował bezskutecznie wydać drukiem.
Pod butem komunistów
Wiosną 1945 r. zamieszkał w Krakowie. W końcu kwietnia skontaktował się z nim ks. Jan Stępień ps. „Dr Jan”, stojący na czele Centralnego Wydziału Propagandy Zarządu Głównego SN, proponując mu funkcję kierownika działu prasowego w CWP. Bilan zgodził się i od końca maja 1945 r. do połowy czerwca 1946 r. redagował „Centralny Biuletyn Wewnętrzny”, powielany dwutygodnik przeznaczony dla członków ZG SN.
Nazwisko księdza profesora Stępnia, byłego więźnia Wronek (któremu udało się przeżyć) znajdziecie bez trudu w „Powrocie do Wronek”.
W grudniu 1945 r. Włodzimierz Bilan spotkał się kilkakrotnie w Krakowie i Katowicach z Edwardem Sojką ps. „Majewski”, przybyłym z Londynu wysłannikiem prezesa SN Tadeusza Bieleckiego. Oprócz reorganizacji władz Stronnictwa w kraju, celem misji Sojki było powołanie sieci delegatur MSW rządu RP na wychodźstwie, które miały zapewnić przepływ informacji między władzami RP w Londynie a krajem oraz udzielić wsparcia finansowego działaczom podziemia i ich rodzinom. Bilan zgodził się objąć stanowisko delegata rządu na województwo wrocławskie. W organizację delegatury dolnośląskiej zaangażował się aktywniej po rezygnacji z pracy w CWP w połowie czerwca 1946 r. Jego współpracownikami, którzy opracowywali dla niego raporty dotyczące życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego na Dolnym Śląsku, byli: Michał Więckowski ps. „Pyra”, dr Franciszek Kącki ps. „Jeleń” (kierownik komórki wydawniczej), ks. Jan Stępień (zastępca delegata), Jan Kornecki ps. „Chłopecki” oraz w mniejszym stopniu prof. Karol Stojanowski. Funkcję łączniczki pełniła Maria Zwolińska „Wanda”. Otrzymywane raporty Włodzimierz Bilan przekazywał delegatowi rządu na województwo krakowskie Mieczysławowi Pszonowi ps. „Szyszka”.
Aresztowanie
Wieczorem 1 XII 1946 r. Włodzimierz Bilan został aresztowany przed swym mieszkaniem w Krakowie przy ul. Kordeckiego 3 przez funkcjonariuszy UB z Warszawy. W końcu grudnia przewieziono go do więzienia na Mokotowie. Po prawie rocznym śledztwie zasiadł wraz z ks. J. Stępniem, J. Korneckim i F. Kąckim na ławie oskarżonych przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie. Wyrokiem tego sądu 29 listopada 1947 r. został skazany na karę śmierci, utratę na zawsze praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia. Prezydent Bierut skorzystał jednak z prawa łaski i – najprawdopodobniej dzięki interwencji Stanisława Grabskiego – zamienił Bilanowi karę śmierci na dożywotnie więzienie.
Zmarł w szpitalu więziennym we Wronkach 21 kwietnia 1951 r. – według oficjalnej wersji, przyczyną śmierci był rak żołądka. Został pochowany na miejscowym cmentarzu. Władze komunistyczne nie pozwoliły wziąć udziału w pogrzebie najbliższej rodzinie – żonie i dwóm synom.
[Na podstawie publikacji: Krzysztof Kaczmarski, Za katolicką Polskę – Włodzimierz Bilan (1903 – 1951), „Polonia Christiana” 2008, nr 5, s. 85-87]