Tadeusz Krzyżanowski

Urodził się 29 X 1889 w Kijowie, zmarł 22 IX 1954 r. we Wronkach. Był synem Alfreda Krzyżanowskiego i Marii Sierakowskiej. W roku 1909 zdał maturę, ukończywszy Szkołę Realną (typ szkoły nastawionej na nauki ścisłe i przyrodnicze) w Grodzisku. W roku 1910 rozpoczął naukę w Studium Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, które ukończył w 1914 roku. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, był ostatnim właścicielem majątku w Turyczanach na Wołyniu. 

Ten znany i ceniony działacz społeczny był prezesem Komitetu Obywatelskiego we Włodzimierzu Wołyńskim w 1915 r. Organizował pomoc materialną dla poszkodowanych w wyniku działań wojennych w czasie pierwszej wojny światowej, pośredniczył w kontaktach z władzami okupacyjnymi, organizował szkolnictwo na tych ziemiach. Był prezesem i członkiem zarządu Polskiej Macierzy Szkolnej na Wołyniu, utworzonej w 1917 r., organizatorem i członkiem nieformalnych władz lokalnych na Wołyniu po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Później pełnił funkcję kierownika wojewódzkiego Biura do spraw finansowo – rolnych w Łucku, a od 1933 roku pierwszego prezesa Wołyńskiej Izby Rolniczej w Łucku.

Zjazd prezesów Izb Rolniczych we Lwowie (7 IX 1934 – 9 IX 1934)
T. Krzyżanowski stoi trzeci od prawej,
źródło http://www.audiovis.nac.gov.pl/obraz/19171/h:344/ 

Tadeusz Krzyżanowski był również animatorem kultury, wybranym na zastępcę prezesa Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej na Wołyniu na pierwszym Walnym Zgromadzeniu członków założycieli w dniu 24 listopada 1933 r. Po wybuchu II wojny, w połowie października 1939 r. wraz z żoną, Marią z Kroczyńskich opuszcza Turyczany i wyjeżdża do Nałęczowa, a potem do Warszawy. Współpracuje z Radą Główną Opiekuńczą oraz Delegaturą Rządu na Kraj. Po upadku powstania warszawskiego opuszcza miasto kanałami i wyjeżdża do Krakowa, gdzie mieszka do 5 I 1946 r., skąd wyjeżdża do Poznania.

Od 1946 r. jest bliskim współpracownikiem Leonarda Witolda Maringe (twórcy Państwowych Nieruchomości Ziemskich, w skrócie PNZ), z polecenia którego przygotowywał schemat organizacyjny tej instytucji. Pełnił funkcje dyrektora Działu Rolnego w Zarządzie Centralnym Państwowych Nieruchomości Ziemskich w 1946 r., a potem inspektora działów i okręgów przedsiębiorstwa.

Aresztowany w 1948 r. lub 1949 r., jako ostatni (z tego też powodu miał indywidualny proces) z całego kierownictwa PNZ. Był to proces tzw. „grupy Maringe'a”, oprócz Leonarda Maringe, oskarżonymi byli: L. Kempisty, W. Englicht, F. Sommer, K. Papara, A. Potworowski i L. Ślaski. W sfingowanym procesie oskarżono ich o działalność na szkodę Państwa Polskiego, sabotaż polegający na niszczeniu gospodarki rolnej, spisek i próby obalenia rządu, a nawet szpiegostwo.

Tadeusz Krzyżanowski skazany został wyrokiem Sądu Wojskowego na karę więzienia, odbywał karę we Wronkach, gdzie zmarł 22 września 1954 r., nie doczekawszy zwolnienia i rehabilitacji, jaka spotkała pozostałych członków Zarządu Centralnego PNZ. W 1954 r. pochowany na cmentarzu parafialnym we Wronkach (kwatera O). Spośród wyżej wymienionych we Wronkach więzieni byli także Ślaski i Sommer, ten ostatni zmarł i jest na liście ofiar umieszczonej w książce „Powrót do Wronek”.

Ludwikowi Ślaskiemu zawdzięczamy ostatnią informację o Tadeuszu Krzyżanowskim, relację o spotkaniu, krótko przed śmiercią Krzyżanowskiego, w więzieniu wronieckim. Cytuję za: L. Ślaski, Lata wykreślone z życia. Proces polityczny i więzienia PRL. Kraków 1992, s. 107:

„Parę tygodni przed jego śmiercią zetknąłem się z nim, gdy wchodził na schody, ledwie podnosząc nogi. Będąc wysokiego wzrostu, wydawał się niskim, tak bardzo był pochylony, z trudnością i wysiłkiem chwytał oddech. Zatrzymałem się i powiedziałem do niego kilka słów. Spojrzał na mnie, jego zmęczone oczy ożywiły się, lecz wyraźnie nie miał już siły, by mi odpowiedzieć. Te wzajemne spojrzenia były naszym pożegnaniem na wieki.”